ע”פ 10749/12/15 – מדינת ישראל נגד א נ,י צ,ג א,ח מ,י כ
בית המשפט המחוזי בירושלים בשבתו כבית-משפט לערעורים פליליים |
|
לפני: כב' השופט אהרן פרקש, נשיא (בפועל) כב' השופט משה דרורי, סגן נשיא כב' השופט עודד שחם |
נ נ' מדינת ישראל ע"פ 10749-12-15 מדינת ישראל נ' ח ע"פ 55759-01-16 מדינת ישראל נ' צ ע"פ 7661-12-15 מדינת ישראל נ' א ע"פ 4873-12-15 מדינת ישראל נ' כ ע"פ 56851-11-15 מדינת ישראל נ' כ ע"פ 9786-09-15 |
1
בעניין: |
|
|
|
|
מדינת ישראל ע"י ב"כ עו"ד חיים פס מפרקליטות מחוז ירושלים (פלילי) |
המערערת : בע"פ 55759-01-16 בע"פ 7661-12-15 בע"פ 4873-12-15 בע"פ 56851-11-15 בע"פ 9786-09-15
והמשיבה: בע"פ 10749-12-15 |
|
נ ג ד
|
|||
|
1. א נ ע"י ב"כ עו"ד חן הולנדר 2. י צ ע"י ב"כ עו"ד חנן רובינשטיין 3. ג א ע"י ב"כ עו"ד שמשון וייס 4ב כ ע"י ב"כ עו"ד טליה רם 5. ח מ ע"י ב"כ עו"ד נמיר אדלבי 6. י כ ע"י ב"כ עו"ד זכריה שינקלובסקי ועו"ד ודים שוב |
המערער בע"פ 10749-15-15
המשיב בע"פ 7661-12-15
המשיב בע"פ 4873-12-15
המשיב בע"פ 56851-11-15
המשיב בע"פ 55759-01-16
המשיב בע"פ 9786-09-15 |
|
|
|
||
2
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
פסק דין
1. בפנינו מספר הליכים שאוחדו בתיקים
שבכותרת (החלטות, 13.3.16; 11.4.16). מדובר בחמישה ערעורים שהגישה המאשימה על החלטות
בית משפט השלום בירושלים בענייניהם של מספר נאשמים, ובערעור שהגיש נאשם בתיק
נוסף (ע"פ 10749-12-15, להלן - המערער). במרכז הערעורים שהגישה המאשימה,
עומדת התוצאה אליה הגיעו מותבים שונים בבית משפט השלום, והיא זיכוי המשיבים על
יסוד הוראת סעיף במרכז הערעור שהגיש המערער עומדת החלטת בית
משפט השלום להפסיק את ההליכים נגדו לפי סעיף
2. אעמוד בקצרה על כל אחד מן התיקים שבכותרת.
3. ע"פ 9786-09-15. מדובר
בערעור המדינה על החלטת בית משפט השלום בת.פ. 58312-05-15 (28.6.15, כב' השופט
ש' הרבסט), אשר הורה על זיכויו של המשיב ועל אשפוזו בבית חולים פסיכיאטרי לתקופה
מירבית שלא תעלה על 7 שנים. כתב האישום ייחס למשיב שתי עבירות של מעשה מגונה
בקטינה לפי סעיף
4. ע"פ 56851-11-15. מדובר
בערעור המדינה על החלטת בית משפט השלום בת.פ. 37518-08-15 (11.10.15, סגנית
הנשיא כב' השופטת ח' מאק קלמנוביץ'[1]), אשר הורה על
זיכוי המשיב ועל אשפוזו בבית חולים פסיכיאטרי. כתב האישום ייחס למשיב שתי עבירות
של התנהגות פסולה במקום ציבורי לפי סעיף
5. ע"פ 4873-12-15. מדובר
בערעור המדינה על החלטת בית משפט השלום בת.פ. 5437-11-14 (19.10.15, כב' השופט
י' מינטקביץ'), אשר הורה על זיכוי המשיב ואשפוזו בבית חולים פסיכיאטרי. כתב
האישום ייחס למשיב שתי עבירות של תקיפה סתם לפי סעיף
6. ע"פ 7661-12-15. מדובר
בערעור המדינה על החלטת בית משפט השלום בת.פ. 17999-06-15 (20.10.15, סגנית
הנשיא כב' השופטת ח' מאק קלמנוביץ'), אשר הורה על זיכויו של המשיב ואשפוזו בבית
חולים פסיכיאטרי. כתב האישום מייחס למשיב עבירה של תקיפת זקן הגורמת חבלה של ממש
לפי סעיף
7. ע"פ 55759-01-16. מדובר
בערעור המדינה על החלטת בית משפט השלום בת.פ. 17850-04-14 (16.12.15, כב' השופטת
ח' מ' לומפ), אשר הורה על זיכויו של המשיב מחמת אי שפיות בהתאם לסעיף
8. ע"פ 10749-12-15. ערעור
המערער על החלטת בית משפט השלום בת.פ. 60463-06-15 (26.10.15, כב' השופטת ח' מ'
לומפ), אשר הורה על הפסקת ההליכים המשפטיים נגדו בהתאם לסעיף
9. המחלוקת בין הצדדים מתמקדת בשלוש שאלות עיקריות:
האחת, האם יש לסיים את עניינו של נאשם,
לגביו נקבעה אי כשרות מהותית ודיונית לעמוד לדין, בדרך של הפסקת הליכים לפי סעיף
השנייה, המתעוררת בע"פ 55759-01-16, היא מה דינו של נאשם הלוקה בשכלו, בנסיבות בהן נקבע בהחלטה של ועדת איבחון כי אינו כשיר דיונית ומהותית לעמוד לדין.
השלישית, נוגעת לסמכותו של בית המשפט
בקביעת תקופת האשפוז בעת שהוא מוציא צו אשפוז לפי ה
10. מהלך הדיון יהיה כדלקמן:
תחילה, אדון בשאלה הראשונה. אקדים את
המאוחר ואציין, כי לאחר שנתתי דעתי לטענות הצדדים, על רקע החומר שבפניי, הגעתי
למסקנה כי דינו של נאשם לגביו אין מחלוקת של ממש כי אינו כשיר דיונית ומהותית
לעמוד לדין, הוא זיכוי לפי הוראת סעיף
הוא הדין בשאלה השנייה, הדנה בנאשם הלוקה בשכלו, לגביו אין מחלוקת של ממש כי אינו כשיר מהותית ודיונית לעמוד לדין.
באשר לתקופת האשפוז, השאלה השלישית, הגעתי
למסקנה כי לבית המשפט היה נתון, על פי הדין כפי שהיה בתוקף במועדים הרלוונטיים
לע"פ 10749-12-15, שיקול דעת לקבוע תקופת אשפוז מרבית קצרה יותר מתקופת
המאסר המרבית שניתן לגזור בגין העבירה המיוחסת לנאשם. בתוך כך, לא שוכנעתי, כי
תיקון מס' 9 ל
השאלה הראשונה
11. השאלה אשר תידון תחת ראש פרק זה היא
האם יש לסיים את עניינו של נאשם, לגביו נקבעה אי כשרות מהותית ודיונית לעמוד
לדין, בדרך של הפסקת הליכים לפי סעיף
12. נקודת המוצא הנורמטיבית לדיון נמצאת
בסעיף
"לא יישא אדם באחריות פלילית למעשה שעשה אם, בשעת המעשה, בשל מחלה שפגעה ברוחו או בשל ליקוי בכושרו השכלי, היה חסר יכולת של ממש -
(1) להבין את אשר הוא עושה או את הפסול שבמעשהו; או (2) להימנע מעשיית המעשה".
13. הוראה זו שוללת את קיומה של אחריות פלילית, בהתקיים התנאים המפורטים בה. כאמור, היא נמצאת בפרק הסייגים לאחריות פלילית. ברם, על פי טיבה, הוראה זו אינה קובעת סייג לאחריות פלילית, כי אם תנאי מקדמי מהותי, אשר בהעדרו כלל לא יכולה להתגבש אחריות פלילית, מעיקרו של דבר. בהקשר זה מבחין פרופ' ש"ז פלר, בספרו יסודות בדיני עונשין (כרך ב', תשמ"ז), בשלושה רבדים העומדים ביסוד אחריות פלילית. הרובד של כשרות פלילית (וכן של התנהגות מתוך רצייה) הינו "הרובד הראשון" שבבסיס האחריות (שם, בעמוד 363). בהעדרו של רובד זה, "אין טעם לגשת לדיון כלשהו בשאלה אם יש במעשה נתונים שעשויים לספק את הדרישות להתהוות עבירה, אם לאו[3] .... הרובד הראשון נמצא בשער התופעה העבריינית, כתנאי מוקדם להתהוותה, ורק התקיימותו מאפשרת את הכניסה לטרקלין התופעה" (שם, בעמודים 364, 366). ברוח דומה עמד פרופ' פלר על העיקרון הבסיסי, לפיו "אין עבירה באין עושה בעל כשרות פלילית עובר לעשייתה" (ש"ז פלר, יסודות בדיני עונשין (כרך א', תשמ"ד), בעמוד 64).
14. על רקע זה, מן הראוי לעמוד על התפתחות שחלה בעת האחרונה בפסיקת בית המשפט העליון, בכל הנוגע לתוצאותיו של הליך פלילי, בו נקבע כי מתקיימים בנאשם יסודותיה של הוראת סעיף 34ח' הנ"ל. במשך שנים, התפיסה המרכזית הייתה, כי נאשם כזה מסווג כ"לאו בר עונשין" (ע"פ 2947/00 מאיר נ' מדינת ישראל, פ"ד נו(4) 636 (2002)), ותוצאת ההליך בעניינו אינה זיכוי. בית המשפט העליון עמד בעניין מאיר על כך שהמונח "לאו בר עונשין" מבטא את "מובחנותו של הנאשם חולה הנפש מנאשמים אחרים ואת הצורך להגן עליו ועל החברה מפניו באמצעים יחודיים שמפעיל המשפט בעניינו" (עמוד 647 לפסק דינה של כב' השופטת ט' שטרסברג-כהן). בהקשר זה הועלה גם טיעון מוסרי. צוין, כי "לזיכוי בדין מצטרפת קונוטציה של הסרת כל כתם מוסרי. ספק אם נאשם הלוקה בנפשו שביצע את מעשה העבירה, אלא שבשל ליקויו הנפשי לא ניתן להרשיעו, ראוי לו שיוסר ממנו כל כתם כזה, שהרי נעשה על ידיו מעשה אשר תוצאותיו החיצוניות זהות לאלה של מעשה פלילי, על כל רכיביו - מעשה בעל השלכות על הקורבן ועל הציבור בכללותו" (שם).
15. עמדה זו השתנתה בפסק דין שניתן על ידי
בית המשפט העליון לפני כשנה וחצי (רע"פ 2675/13 מדינת ישראל נ' וחנון
(3.2.15)). בפרשת וחנון קבע בית המשפט העליון[4] כי דינו של
נאשם החוסה תחת הוראת סעיף
16. האחד, נימוק משפטי. בית המשפט העליון
עמד בהקשר זה על פרק ה'1 ל
17. השני, נימוק מוסרי. בית המשפט העליון עמד על הלכת מאיר אשר קבעה כי אין זה ראוי להסיר מנאשם הלוקה בנפשו כתם מוסרי הנלווה לביצוע העבירה. הוא הסביר מדוע קביעה זו אינה יכולה לעמוד. הוא נימק זאת בכך שאדם הלוקה באי שפיות הדעת אינו בר יכולת לגבש את המחשבה הפלילית ו"באין מחשבה פלילית לא מתבצעת עבירה" (שם). הוא הוסיף, כי גם אם נתמקד במעשה העבירה ולא בעושה העבירה, המסקנה כי לא ראוי ולא מוסרי להכתים את החולה בנפשו בהרשעה בפלילים, עומדת בעינה. הוא ציין, כי "כשם שיש לזכות את מי שנקבע כי המעשה הפלילי לא בוצע על ידו, כך יש לזכות כאשר המחשבה הפלילית אינה בנמצא" (שם). הוא הוסיף, כי לתפיסתו עמדה זו "אינה בגדר לפנים משורת הדין, רחמנות או אפילו ראייה מוסרית בלבד. אלא להשקפתי, זוהי מסקנה משפטית מובהקת" (שם).
18. יוצא, אפוא, כי גישתו המוסרית - ערכית
של בית המשפט העליון ביחס לאי זיכויו של נאשם לגביו נקבע כי אינו כשיר מהותית
לעמוד לדין, השתנתה. שינוי זה נובע מההכרה כי אי השפיות אינה בבחינת חסד שעושה
המשפט כלפי הנאשם, אלא הכרה של המשפט כי בשל היעדר יכולת הבנה או יכולת בחירה של
הנאשם, תנאי בסיסי לגיבושה של אחריות פלילית אינו מתקיים. במצב זה, נשמט הבסיס
הענייני להרשעת הנאשם, או להימנעות מזיכויו. במצב זה, זיכוי הנאשם מתחייב מן
ההכרה בזכות להליך ראוי, אשר זכתה למעמד חוקתי במסגרת
19. גישה דומה עולה גם מן הספרות בנושא.
בהקשר זה צוין, כי אין הצדקה מוסרית להרשיע ולהעניש נאשם כזה וכי "להרשיע
אדם כזה בדין משמעו - להרשיעו בגלל שהוא חולה נפש, דבר שאין הדעת סובלתו והוא
עומד בניגוד גמור להשקפתנו המוסרית והמשפטית גם יחד" (י' בזק, משפט
ופסיכיאטריה אחריותו המשפטית של הלקוי בנפשו (התשס"ו - 2006), בעמוד 127;
ההדגשה במקור; ראו גם דברי ההסבר לסעיף 20. השלישי, נימוק מעשי. בית המשפט העליון עמד על כך שהסיווג שנקבע בפרשת מאיר לגבי נאשם החוסה תחת הוראת סעיף 34ח לחוק, "לאו בר עונשין" מעורר קשיים. הוא עמד על כך שסיווג זה עשוי ליצור עמימות ביחס למצבו המשפטי של הנאשם. הוא עמד על חשיבות קביעת הזיכוי בדיון בסוגיות נלוות. הוא עמד על כך שיש בקביעה האמורה "כדי לחדד ולהעצים כי צו אשפוז אינו גזר דין אלא אמצעי מניעה וטיפול להגן על נאשם כזה ועל החברה" (שם). הוא עמד על היבט נוסף שעניינו זכותו של הסנגור לבקש בירור אשמה לגופה. הוא ציין, כי "משנקבע שהנאשם זכאי, מתעוררת בצורה ברורה השאלה מדוע יש צורך בבירור עובדתי כדי שהנאשם יזוכה מטעם נוסף" (שם). הוא קבע, כי הנימוק המעשי אינו עיקר. ברם, יש לתת לו משקל (שם).
21. בפרשת וחנון, נדון עניינו של נאשם, אשר
ניתנה לגביו חוות דעת פסיכיאטרית בה נקבעה אי כשרות לעמוד לדין, כמו גם העדר
כשרות מהותית על פי המבחנים הקבועים בסעיף
22. להוראה המהותית שנקבעה בסעיף
23. על פני הדברים, מלשון הוראת סעיף
170(ב) עולה, כי מקום בו נאשם אינו מסוגל לעמוד לדין, על רקע מחלת נפש, תוצאת
ההליך אינה יכולה להיות זיכוי. כן משתמע מכך שלכלל, בדבר זיכוי הנאשם בשל אי הוכחה
כי ביצע את העבירה או בשל קביעה כי לא ביצע את העבירה, נקבע בסעיף 170(ב) סייג,
המוציא מגדר הכלל את המצב של נאשם שהוא "חולה נפש לאו בר עונשין".
ברוח זו, הפנה בית המשפט העליון בעניין מאיר להוראת סעיף
24. ברם, בכך לא מסתיים הדיון. הוראת סעיף
25. עולה מכך, כי חרף לשונה של הוראת סעיף
26. קיים שוני בין המקרים שבפנינו, ובין
התרחיש אשר לגביו נקבע בעניין פלוני כי יש להחיל עליו את הוראת סעיף
27. מסקנה זו מתחזקת, נוכח מהותה המשפטית והערכית של הוראת סעיף 34ח', עליה עמדתי בפירוט לעיל. כעולה מהלכת וחנון, כמו גם מן הספרות העוסקת בנושא, ביסוד הוראה זו מצויה תפיסה מוסרית, לפיה עניינו של אדם, אשר לא מתקיימים בו תנאי הסף המינימאליים לגיבושה של אחריות פלילית, אינו נלכד ברשת ההליך הפלילי. במצבים בהם אין מחלוקת של ממש כי זהו המצב, מתחייבת מתפיסה זו, כפי שבוטאה בהלכת וחנון, המסקנה כי יש לזכות את הנאשם.
28. לא נעלם מעיניי, כי במסקנה זו טמונה הרחבה של הלכת פלוני. בית המשפט העליון הניח בעניין פלוני כי המקרים בהם יהיה מקום לזכות בשל אי שפיות מהותית נאשם, לגביו נקבעה אי כשרות דיונית, יהיו מקרים נדירים. יש להניח, כי קשת המקרים בהם אין מחלוקת של ממש לגבי אי כשרותו המהותית של נאשם, אשר אינו מסוגל לעמוד לדין, תהיה רחבה יותר. ברם, גם אם כך הדבר, גישתי היא כי הרחבה כזו מתיישבת עם הגיונה המעשי של הלכת פלוני, ומתחייבת מהגיונה המוסרי - ערכי של הלכת וחנון. אכן, הלכת וחנון יצרה תמורה מהותית בסביבה הנורמטיבית הרלוונטית. סביבה זו כוללת "הוראות אחרות באותו דבר חקיקה ודברי חקיקה אחרים באותו עניין (in pari materia) (א' ברק, פרשנות במשפט, כרך ב', פרשנות החקיקה (התשנ"ג - 1993), בעמודים 341 - 343)). סביבתו של החוק הינה גם מכלול התפיסות, הערכים, העקרונות, והאינטרסים שנורמה משפטית באותה שיטת משפט נועדה להגשים" (רע"א 3126/00 מדינת ישראל נ' א.ש.ת. ניהול פרויקטים וכוח אדם בע"מ, נז(3) 220, בפסקה 14 לפסק דינה של כב' השופטת ט' שטרסברג- כהן). השינוי בה עשוי להביא לשינוי בפירושו של החוק (ראו ברק, בספרו הנ"ל, בעמוד 275; ראו גם ע"א 2622/01 מנהל מס שבח מקרקעין נ' לבנון, פ"ד נד(5)309(2003), בפסקה 3 לפסק דינו של כב' הנשיא ברק). כך הוא גם במקרה שבפנינו.
29. בה בעת, על פי גישתי, מקום בו עולה מצד
המדינה מחלוקת של ממש ביחס לחוות דעת כאמור, יש להורות על הפסקת ההליכים בעניינו
של הנאשם, ברוח הפירוש שניתן בעניין פלוני להוראת סעיף
30. הפירוש המוצע על ידי אינו מאמץ באופן
מלא איזה מעמדות הצדדים בהליכים שבפנינו. הוא נועד ליצור איזון בין זכותו של
הנאשם לסופיות הדיון ולכך שיזוכה בדין, מקום בו לא עולה שאלה של ממש ביחס
להתקיימות יסודותיה של הוראת סעיף
31. כאן המקום לדון בטענת המאשימה, לפיה
המחוקק התנה את יישומו של סעיף
32. לפירוש לו טוענת המאשימה יש אחיזה בלשון הסעיף. המאשימה מפנה, בהקשר זה, למספר פסקי דין של בתי משפט מחוזיים (ת"פ (ירושלים) 59343-02-15 מדינת ישראל נ' פלוני (12.11.15); ת"פ (חיפה) 11950-05-15 מדינת ישראל נ' א.פ. (18.6.15)), אך לא לפסיקה של בית המשפט העליון.
33. בה בעת, הפירוש לו טוענת המאשימה אינו הפירוש היחיד המתחייב מלשון ההוראה. לשון סעיף 34ח' מתיישבת גם עם פירוש חלופי, לפיו הכוונה היא למעשה אשר נטען כי הנאשם עשה.
34. אמת המידה לבחירת הפירוש הנכון של החוק
אינה מצויה, אפוא, בלשון ההוראה, כי אם בתכליתה. המדינה אינה מספקת בטיעוניה
רציונל ברור לגישתה הפרשנית. לא ברור, לגישת המדינה, מדוע יש הכרח לקבוע כממצא,
כי נאשם ביצע את המעשה המיוחס לו, על מנת שתעמוד לו הוראת סעיף
35. על תכלית החקיקה בהקשר זה ניתן לעמוד
גם מעיון בתבנית החקיקתית בה נתונה הוראת סעיף 34ח'. בהקשר זה ניתן לפנות לסעיף
36. לא למותר להוסיף, כי בירור השאלה האם הנאשם ביצע את המעשה המיוחס לו, עשוי להיות כרוך לא אחת במשאבים דיוניים בלתי מבוטלים. באין הצדקה עניינית ברורה להצבתו של ביצוע המעשה כתנאי הכרחי לתחולתה של הוראת סעיף 34ח' הנ"ל, הפירוש לו טוענת המאשימה אינו סביר, שכן הוא מחייב הקצאת משאבים ללא תוחלת או תכלית של ממש.
37. עוד אוסיף, כי בניגוד לטענת המדינה,
בעניין וחנון, החליט בית המשפט העליון על זיכויו של הנאשם, מכוח סעיף
38. שילובם של טעמים אלה מוביל למסקנה כי
יש לפרש את התיבה "מעשה שעשה" בסעיף 34ח' כמתייחסת למעשה שנטען כי
הנאשם עשה. מן התיבה האמורה לא נובע כי בית המשפט חייב, כתנאי לקביעה כי הוראת
סעיף 34ח' עומדת לנאשם, לקבוע כי ביצע את מעשה העבירה. נוכח מסקנה זו, אף נשמט הבסיס
לטענות המאשימה, הנשענות על סעיף
39. המדינה מפנה, בהקשר זה, להוראת סעיף
40. יוצא, כי אין בטענות המדינה כדי להביא לשינוי במסקנה אליה הגעתי, לפיה, מקום בו אין מחלוקת של ממש כי נאשם הינו חסר כשרות מהותית, יש להורות על זיכויו. אכן, ניתן למצוא לעמדת המדינה עיגון לשוני בהוראות הדין הרלוונטיות. עם זאת, עמדת המדינה אינה מתחייבת מתכליתן של הוראות הדין, ואף עומדת בניגוד לתכלית זו. בסופו של יום, גישה זו אינה נותנת משקל מספיק לשינוי הערכי אשר אומץ בעניין וחנון, ואינה מתיישבת עם הרוח הערכית המנשבת מפסק הדין האמור.
41. על רקע דברים אלה יש לפנות למקרים
שבפנינו. בדיון בפנינו, לא הייתה בפי המדינה התייחסות עניינית לשאלה האם יש
מצידה מחלוקת כלשהי בדבר כשרותם המהותית של הנאשמים, או מי מהם. עניין זה גם לא
עלה בבית משפט השלום. בנסיבות אלה, התוצאה המתבקשת היא להורות על החזרת הדיון
לבית משפט השלום, על מנת לאפשר למדינה להציג את עמדתה לעניין זה. ככל שיעלה, כי
על פני הדברים קיימת מחלוקת הראויה לבירור, יורה בית המשפט על הפסקת ההליכים,
בהתאם להוראת סעיף
השאלה השנייה
42. אדון עתה בע"פ 55759-01-16 (להלן
בראש פרק זה - הערעור), בו מתעוררת השאלה השנייה שהוגדרה לעיל, היינו מה דינו של
נאשם הלוקה בשכלו בנסיבות בהן נקבע בהחלטה של ועדת איבחון כי אינו כשיר דיונית
ומהותית לעמוד לדין. למשיב יוחסה בכתב האישום עבירה של גניבת רכב לפי סעיף
43. בית משפט השלום (כב' השופטת ח' לומפ)
החליט לזכות את המשיב. נקודת המוצא לדיון הייתה החלטת ועדת האבחון (10.5.15),
לפיה המשיב אינו מסוגל לסייע באופן יעיל לעורך דינו בהליך הגנתו, וקיים ליקוי
שכלי ברמה הפוטרת אותו מאחריות פלילית למעשיו. בית המשפט סבר, כי לצורך הקביעה
כי סעיף 34ח' חל על העניין, יש לקבוע תחילה כי הנאשם ביצע את מעשה העבירה המיוחס
לו. לשם כך, נדרש כי הנאשם יהיה מסוגל לנהל את ההליך. ברם, כאשר מדובר בנאשם אשר
יש לו ליקוי שכלי, קבע בית המשפט כי מדובר ככלל במצב קבוע. בניגוד למחלת נפש, לא
צפוי שהנאשם יהיה כשיר בעתיד לעמוד לדין. נקבע, כי גם במקרה המסוים לא הונחה על
ידי המדינה תשתית המלמדת כי מצבו של המשיב הפיך ובר ריפוי. בית המשפט הוסיף, כי
בהשוואה בין
44. במצב זה, נקבע כי תכליתו של סעיף
45. מקובלת עליי גישתו העקרונית של בית
משפט קמא, כי הלכת וחנון חלה גם על הנאשם הלוקה בשכלו. סעיף
46. מכך לא נובע כי אוכל לאשר קביעות
נוספות שבהכרעת דינו של בית משפט השלום. קבעתי לעיל, כי על פי פירושו הנכון,
סעיף
47. עם זאת, הדיון לעיל בעניינם של המשיבים
הסובלים ממחלת נפש, יפה גם לעניינו של הלוקה בשכלו. הוראת סעיף
48. במצב דברים זה, התוצאה האופרטיבית המתחייבת היא, בדומה למשיבים בערעורים שנדונו במסגרת השאלה הראשונה, להורות על השבת הדיון בעניינו של המשיב לבית משפט השלום, על מנת לברר האם קיימת מחלוקת של ממש לעניין כשרותו המהותית של המשיב.
השאלה השלישית
49. אדון עתה בשאלה השלישית שהוגדרה לעיל,
הנוגעת לקביעתה של תקופת אשפוז מרבית, לפי
50. ראשית, לשון החקיקה. נקודת המוצא לדיון
מצויה בסעיף
51. שנית, תכלית החקיקה. בפירוש לו טוענת
המדינה טמונה פגיעה משמעותית בזכות היסוד של נאשם לחירות. זכות זו מעוגנת ב
52. הפירוש לו טוענת המדינה אינו עומד
באמות מידה אלה. הוא חותר להחמרה משמעותית בפגיעה בזכות היסוד לחירות, בלא עיגון
לשוני מפורש. הוא אף עומד בסתירה ללשונה הברורה של הוראת הדין. הוא מבקש לשלול
מבית המשפט את שיקול הדעת בקביעת אורכה של תקופת האשפוז, ובכך נושא בחובו את
האפשרות, כי תקופת האשפוז תעמוד בדיספרופורציה ממשית ביחס לתקופת המאסר המרבית
לה היה צפוי נאשם, בנסיבותיו הקונקרטיות של העניין. יש להזכיר, בהקשר זה, כי
בחקיקה העונשית במדינת ישראל קבועה, ברגיל, תקופת מאסר מרבית לצד עבירה. במקרים
רבים, מדיניות הענישה מובילה לכך, שתקופת המאסר המושתת על נאשמים הלכה למעשה,
עומדת על חלק קטן מתקופת המאסר המרבית. זהו גם המצב מאז תיקון 113 ל
המדינה אינה מצביעה על תכלית עניינית ממשית, העשויה להצדיק שלילת שיקול דעת של בית המשפט להביא את הדבר בחשבון בקביעת תקופת האשפוז המרבית, לצד שיקולים נוספים הצריכים לעניין. היא אינה מצביעה על תכלית עניינית ממשית, העשויה להצדיק קביעה מנדטורית של תקופת אשפוז מרבית, העשויה במקרים רבים להיות ארוכה פי כמה מתקופת המאסר המרבית לה היה צפוי הנאשם בנסיבות העניין.
53. צודקת המדינה בטענתה, כי צו אשפוז אינו
בגדר ענישה. ברם, כבר עמדתי על כך, שבצו אשפוז ישנו מרכיב של שלילת חירות. ככל
פגיעה בזכות, על שלילת החירות להיות מידתית. אחת מאמות המידה למידתיות הפגיעה
מצויה ביחס בין שלילת החירות, ובין המאסר לו היה צפוי הנאשם אילו היה מורשע
בדינו. אמת מידה זו נקבעה בסעיף
54. נתתי דעתי לטיעון המדינה, המפנה לנוסח
טופס אשפוז אשר מופיע בתוספת ל
55. נתתי דעתי גם לטיעוני המדינה, בדבר
ההתדיינות אשר עשויה להידרש טרם יפעיל בית המשפט את שיקול דעתו לעניין סעיף
56. לא נעלם מעיניי, כי לאחר שניתנה ההחלטה
בעניינו של המערער, תוקן ה
57. לטענה זו תימוכין מסוימים בדברי ההסבר להצעת החוק שהובילה לתיקון, בה צוין כי מטרתו של התיקון היא "להבהיר למען הסר ספק" את הדין הקודם (הצעות חוק 1025 יד' באדר א' התשע"ו 23.2.16, בעמוד 580). במישור העקרוני, ייתכנו מצבים בהם תיקון לחוק ייתפס כתיקון מבהיר, אשר לא נועד לשנות מן הדין הקודם (ראו, בין היתר, רע"א 993/06 מדינת ישראל נ' דיראני, פ"ד סה(1) 438 (2011), בפסקה 78 לפסק הדין). ברם, גם אם זו הייתה כוונת הממשלה, אשר הציעה את התיקון לחוק, הרי שכוונה זו לא שרדה את הליכי החקיקה. הכנסת לא קיבלה את התיקון המוצע כפי שהוא, וחוללה בו שינוי מהותי, על ידי הכנסת מרכיב של שיקול דעת שניתן לבית המשפט לקבוע תקופת אשפוז או טיפול שהיא קצרה מתקופת המאסר המרבית. בסעיף 15(ד1)(2א) להוראה המתוקנת נקבע, כי "על אף האמור בפסקה (2)(א) ו - (ב), שוכנע בית המשפט כי מעשה העבירה בוצע בנסיבות מקלות במיוחד, רשאי הוא, במקרים חריגים ומטעמים מיוחדים שיירשמו, להורות בצו כי תקופת האשפוז או הטיפול המרבית תהיה קצרה מתקופת המאסר המרבית".
58. גבולותיו המדויקים של שיקול הדעת, בהקשר זה, ראויים לבירור נפרד, החורג מגדריו של ההליך הנוכחי. הם אינם מתיימרים להכתיב את גבולות שיקול הדעת על פי הדין הקודם. מכל מקום, עצם קביעתו של שיקול דעת כאמור, מצביע על כוונה למנוע מצב של דיספרופורציה בולטת בין תקופת האשפוז המרבית ובין תקופת המאסר המרבית לה היה צפוי הנאשם אילו היה מורשע בדינו. כוונה זו עולה בקנה אחד עם הפרשנות המתחייבת מן השיקולים עליהם עמדתי. בתוך כך, הסייג האמור מלמד, כי הגישה לפיה "הבהרת" הדין הקודם, פירושה הוא קביעה מנדטורית לפיה תקופת המאסר המרבית זהה לתקופת האשפוז המרבית, נדחתה על ידי הכנסת.
59. הפועל היוצא של כל האמור הוא, כי לדעתי
יש לקבל את הגישה הפרשנית המוצעת על ידי המערער, לפיה נתון לבית המשפט שיקול דעת
בקביעת תקופת האשפוז המרבית, כנגזרת של עונש המאסר שהיה צפוי לנאשם בנסיבות
המקרה, להבדיל מתקופת המאסר המרבית התיאורטית על פי הגדרת העבירה שב
60. עד כאן במישור העקרוני. מכאן למישור הפרטני. בעניינו של המערער לא התקיים בירור, הנדרש טרם החלטת בית המשפט בשאלת אורכה של תקופת האשפוז המרבית. בנסיבות אלה, אציע לחבריי לקבל את הערעור, במובן זה שהעניין יוחזר לבית משפט השלום, על מנת שיפעיל את שיקול הדעת הנתון לו לעניין קביעת תקופת האשפוז המרבית. ניתן להפנות, בהקשר זה, (מבלי לקבוע מסמרות, הואיל ובעניין זה לא נשמע טיעון ממצה), לאמת המידה שהוצעה על ידי חברי, כב' השופט דרורי, בעניין פלוני, לפיה הגבול העליון של תקופת האשפוז יהיה החלק העליון של מתחום העונש ההולם (בפסקה 6 שם).
התוצאה
61. על יסוד כל האמור לעיל אציע לחבריי, כי הערעורים בע"פ 56851-11-15, 4873-12-15, 7661-12-15, 55759-01-16 יתקבלו חלקית, כמפורט לעיל. כן מוצע כי הערעור בע"פ 10749-12-15 יתקבל אף הוא, על שני חלקיו, באופן חלקי, כמפורט לעיל.
הנשיא (בפועל), השופט אהרן פרקש: אני מסכים לפסק דינו היסודי והמנומק של חברי השופט ע' שחם.
3 4 5
סגן הנשיא, השופט משה דרורי: אני מסכים לפסק דינו הבהיר והמפורט של חברי כב' השופט ע' שחם. דרך פרשנותו וגישתו המשלבת ניתוח של סעיפי החוק והפסיקה על פי הפרשנות התכליתית עם עקרונות היסוד של זכויות האדם - מקובלת עליי במלואה.
|
הוחלט כאמור בפסק דינו של השופט עודד שחם.
המזכירות תשלח העתקים לבאי כוח הצדדים.
ניתן היום, י"ח אלול תשע"ו, 21 ספטמבר 2016, בהעדר הצדדים.
|
|
|||
אהרן פרקש, נשיא בפועל [אב"ד] |
|
משה דרורי, סגן נשיא |
|
עודד שחם, שופט |
[1] כיום, שופטת בבית משפט זה.
[2] למען שלמות התמונה יוער, כי המדינה אינה טוענת כי התיקון חל, ככזה, על המקרה שבפנינו.
[3] בחינה זו עומדת במרכז הרובד השני של האחריות הפלילית. הרובד השלישי עניינו העדר סייג לאחריות פלילית.
[4]
הסוגיה התעוררה גם בפסק דינו של בית המשפט העליון בע"פ 7747/08 פלוני נ' מדינת ישראל (5.8.10). באותה פרשה ניתן למצוא בחוות
דעתו של כב' השופט א' א' לוי הדים לאפשרות שנאשם לגביו נקבע כי הוא חוסה תחת הוראת
סעיף
[5]
יצוין, כי כיום סעיף זה הוא 34ח ל
[6] יוער, כי סעיף 6(א) האמור, הוא כיום סעיף 15(א) לחוק.
[7] למשל, אם מוצגת תעודת לידה ממנה עולה כי בעת ביצוע המעשה המיוחס לו, היה נאשם צעיר מגיל האחריות הפלילית.
[8]מעבר לנדרש יוער, כי סעיף
[9] בחלקו השני של הערעור בתיק האמור, הנוגע לתקופת האשפוז, אדון בהמשך.